| Mwenyekiti Wa CUF-Prof Ibrahim H Lipumba |
Tangu mwaka 1997, Baraza
la Kijasusi la Taifa la Marekani (The National Intelligence Council (NIC))
linatoa taarifa kuhusu mielekeo muhimu ya Dunia (Global Trends) kila baada ya
miaka minne kufuati kumalizika kwa uchaguzi wa Rais wa Marekani. Mwezi huu wa
Desemba Baraza hilo limetoa taarifa yake ya tano ya Mielekeo ya Dunia 2030 (Global
Trends 2030). Taarifa hii inachambua muelekeo wa kiuchumi, kisiasa, kijamii na
kiusalama kwa miaka 15 ijayo mpaka ifikapo 2030. Madhumuni ya taarifa hii ni
kusaidia viongozi na hususan Rais wa Marekani kuelewa mielekeo muhimu ya dunia
ambayo inastahiki kuzingatiwa katika kubuni na kutekeleza sera zenye lengo ya
kulinda maslahi ya Marekani.
Global Trends 2030 inaonyesha
kuwa katika nyanja za uchumi, China itaongoza na kuwa na uchumi mkubwa kuliko
Marekani miaka michache kabla ya 2030.Mchango wa nchi za Ulaya Magharibi, Japan
na Urusi katika uchumi wa dunia utaendelea kupungua. Nchi za Asia na hasa China
na India zitakuwa na nguvu kubwa za kiuchumi na kijeshi. Ukiritimba wa Marekani
wa nguvu za kiuchumi, kisiasa na kijeshi ulioanza baada ya vita vya pili mwaka
1945, hivi sasa unaporomoka kwa kasi kubwa.
Kwa kutumia kipimo
kinachojumuisha ukubwa wa uchumi, wingi wa watu, uwekezaji katika teknolojia na
matumizi katika majeshi na vyombo vya ulinzi, China itakuwa na nguvu na uwezo
zaidi kuliko Marekani. Hata hivyo Marekani itaendelea kuwa na nguvu nyepesi
(soft power) kwa kuendelea kuwa na mvuto
mkubwa zaidi katika medani ya utamaduni kama vile muziki, sinema, vyombo vya
habari, michezo ya riadha, na uwezo wa kushirikiana na nchi nyingine hasa zile
zenye mifumo ya kidemokrasia.
Mielekeo mikubwa
iliyochambuliwa na Global Trends 2030 ni ongezeko kubwa la uwezo wa watu binafsi
kwa sababu ya kuongezeka kwa kipato na kupungua kwa umaskini. Watu wanaoishi
katika tabaka la kati (middle class)
katika nchi nyingi na hasa za Asia wataongezeka kwa kiasi kikubwa. Historia
inaonyesha kuwa ongezeko la wananchi wenye kipato cha tabaka la kati huambatana
na madai ya kushiriki katika maamuzi ya mambo yanayogusa maisha yao na kwa hiyo
kudai na kushamiri kwa mifumo ya demokrasia.
Marekani itapoteza
ukiritimba wa nguvu za kiuchumi, kisiasa na kijeshi lakini hapatatokea nchi
nyingine kuwa na nguvu na uwezo kama wa Marekani katika miaka ya 1945 mpaka
2010. Mashirikiana baina ya nchi ndiko kutawezesha nchi hizo kuweza kuwa uwezo
na ushawishi katika siasa za kimataifa.
Nchi zilizoendelea hivi
sasa nchi za Ulaya na Japan pamoja na China zitakabiliwa na ongezeko la wazee
na kupungua kwa vijana. Kasi ya ongezeko la watu katika nchi hizi utapungua
sana na nyingine kama Urusi na Japan zitakabiliwa na kupungua kwa wingi wa
watu. Uwiano wa watu wenye umri wa kufanya kazi ukilinganisha na wazee
waliostaafu utapungua sana na kuweza kusababisha tatizo kubwa la kuhudumia
wazee. Baadhi ya nchi hizi zitahitaji wahamiaji kutoka nchi nyingine ili
kufanikisha azma ya kukuza uchumi na kuhudumia wazee waliostaafu.
Nchi nyingi za Afrika ikiwemo
Tanzania zitaendelea kuwa na vijana wengi. Changamoto ya kuongeza ajira
itaendelea kuwa kubwa. Nchi zitakazoweza kuongeza ajira ya vijana zitakuza
uchumi wake kwa kasi kubwa. Ikiwa nchi zitashindwa kuongeza ajira, wingi wa
vijana ambao hawana matumiani katika maisha yao kutachochea uvunjifu wa amani
na vurugu za kisiasa.
Watu wengi watahamia
mijini. Dunia kwa ujumla itakuwa na watu wengi wanaokaa mijini kuliko wanaokaa
vijijini. Nchi ambazo hazina mipango miji mizuri na uwekezaji katika
miundombinu zitakuwa na miji yenye maeneo mengi ya ovyo (slums) ambayo yatakuwa
vituo vya makosa ya jinai na matumizi ya nguvu.
Dunia kwa ujumla itakuwa
na mahitaji makubwa ya chakula, maji na nishati.Upungufu wa chakula na maji kwa
matumizi ya binadamu utaathiriwa sana na mabadiliko ya tabia nchi. Ukame
utaongezeka katika nchi ambazo hazipati mvua za kutosha. Mvua nyingi kupia
kiasi na mafuriko yatatishia nchi ambazo zinapata mvua nyingi hivi sasa.
Matukio ya hali ya hewa iliyovuka mipaka kama vile ukame wa kutisha na tufani
na dhoruba zitaongezeka na kuathiri sana maisha ya binadamu na uzalishaji wa
chakula.
Kuongezeka kwa watu wenye
kipato cha tabaka la kati ambao watataka kuwa na gari na vifaa vya umeme kama
vile friji na viyoyozi kutaongeza mahitaji na matumizi ya nishati na kuongeza
hewa ukaa (greenhouse gases) inayoongeza joto duniani na kuchochea mabadiliko
ya tabia nchi.
Uchumi wa dunia
utakabiliwa na mahitaji makubwa ya chakula, maji, nishati na malighafi za
viwanda. Suala la msingi ni vipi ushindani wa kupata bidhaa kama vile chakula,
mafuta ya petroli na gesi, chuma, shaba na madini mengine kunaweza kusababisha
migogoro ya kuichumi, kisiasa na kiusalama. Mtikisiko wa sekta ya fedha na
uchumi uliotokea mwaka 2008 na ambao bado unaathiri uchumi wa dunia
itadhibitiwa au itaendelea kutokea? Je nchi zitashirikiana ili kusimamia
utandawazi uwe na manufaa kwa washiriki wote wa uchumi wa dunia na kuzuia
athari kubwa zisitokee na uchumi wa dunia kuporomoka?
Je serikali na asasi za
kimataifa zitakuwa na uwezo wa utawala bora wa kukabiliana na mabadiliko
yatakayotokea katika uchumi wa dunia na kuweza kubuni na kutekeleza sera
muafaka zinazokwenda na mabadiliko yanayotokea?
Je Marekani itaelewa na
kukubali kuwa ukiritimba wa nguvu zake za kiuchumi, kisiasa na kijeshi
umeporomoka na kukubali kutoa nafasi na kushirikiana na mataifa mengine na hasa
China ambayo nguvu zake za kichumi na kijeshi zitaongezeka? Uongozi wa dola ya
Marekani na hasa kushindwa kufikia mwafaka kati ya Bunge la Wawakilishi
linaloongozwa na Republican, na Rais Obama na Baraza la Senate lenye maseneta
wengi wa Chama cha Demokrati kunaashiria kuwa Marekani, inaweza kuwa na tatizo
la kuwepo kwa utawala bora wenye uwezo wa kukubali na kuyashughulikia ipasavyo
mabadiliko makubwa yanayopunguza ukiriritimba
wa dola ya Marekani katika mahusiano ya kimataifa.
Ukuaji wa uchumi wa dunia
umechochewa na mabadiliko ya teknolojia. Katika miaka 15 ijayo mabadiliko gani
ya teknolojia yanaweza yakaongeza ukuaji wa uchumi na kukabiliana na mabadiliko
ya tabianchi na ongezeko kubwa la watu watakaokuwa wanaishi mijini?
Mabadiliko ya teknolojia ya kuchimba gesi na
mafuta yanaweza kusababisha mabadiliko makubwa ya uchumi. Makampuni ya Marekani
yamevumbua teknolojia inayoweza kuchimba gesi na mafuta yaliyoko kwenye miamba
ya mawe chini ya ardhi ambayo siku za nyuma iliaminiwa kuwa gesi na mafuta hayo
hayawezwi kuchimbwa. Ongezeko la uzalishaji wa gesi toka kwenye miamba umepunguza
sana bei ya gesi Marekani kwa zaidi ya asilimia 70. Marekani inategemewa kuwa
mzalishaji mkubwa namba moja wa mafuta ya petroli kuzidi Saudi Arabia na Urusi
ifikapo mwaka 2017. Teknolojia hii itafanya Marekani kujitegemea kwa nishati na
hata kuwa muuzaji wa gesi na mafuta nchi za nje. Kuna uwezekano wa bei ya
mafuta na gesi katika soko la dunia kupungua sana na kuathiri nchi zinazotegemea
uuzaji wa mafuta kama vile Saud Arabia na nchi nyingine za ghuba ya Uajemi
Ongezeko la uzalishaji wa
gesi umeongeza ushindani wa Marekani katika viwanda vya plastiki na kemikali
vinavyotumia gesi kama malighafi. Uwekezaji mkubwa wa dola bilioni 80 utafanyika
katika viwanda hivi katika miaka michache ijayo. Ulaya na hasa Ujerumani yenye
viwanda vikubwa vya kemikali inaanza kutaharuki kuwa kuongezeka kwa ushindani
wa Marekani katika viwanda vya kemikali kwa sababu ya bei rahisi ya gesi
kutaathiri viwanda vyake.
China ina miamba mingi
yenye gesi lakini bado haijamudu na kumiliki teknolojia mya ya kuchimba gesi
hiyo. Teknolojia hii mpya inahitaji matumizi makubwa ya maji ambayo ni haba
katika nchi ya China. Isitoshe teknolojia hii inaweza kusababisha matetemeko
madogo ya ardhi ambayo athari zake zinawaeza kuwa kubwa. Ikiwa teknolojia hii
itaendelezwa na ikapunguza matumizi ya maji na makampuni ya China yakamudu
teknolojia hii basi nchi zinauzouza mafuta ya petroli zitaathiriwa vibaya zaidi
na kuporomoka kwa bei ya mafuta.
Kupungua kwa bei ya gesi
nchini Marekani kunaweza kuathiri juhudi za kuwekeza na kuendeleza nishati
mbadala ya jua, upepo na bayogesi na kwa hiyo kuendeleza uchafuzi wa mazingira.
Teknolojia ya viwanda pia
inaendelea kubadilika. Matumizi ya kompyuta na roboti kutaka uzalishaji
kunapunguza mahitaji ya nguvu kazi inayolipwa mishahara midogo. Kwa mfano
utengenezaji wa bodi mama (mother board) ya Kompyuta ambacho ndiyo kifaa muhimu
chenye chipu zinazoendesha na kuhifadhi nakala zote, hivi sasa kinatengenezwa
na roboti badala ya binadamu. Mabadiliko haya ya teknolojia yanaweza kupunguza
sana mahitaji ya wafanyakazi viwandani na yakarudisha viwanda vingi kwenye nchi
zilizoendelea.
Tanzania ina wajibu wa
kujipanga kutumia fursa za mieleko mikuu ya uchumi wa dunia na kujihami kwa
athari zinazoweza kutokea. Kwanza kuimarisha, kuboresha na kuongeza tija katika
sekta ya kilimo ni jambo muhimu kuongeza uzalishaji wa chakula kukidhi mahitaji
ya ndani na kuuza katika soko la dunia. China na India zitakuwa na uchumi
mkubwa na biashara ya kimataifa. Tanzania ijipange vizuri kuweza kunufaika na
biashara na nchi hizo badala ya kuwa wazalishaji wa malighafi tu.
Mkakati wa kukuza uchumi
unao ongeza ajira unapaswa kuzingatia mabadiliko yanayoweza kutokea. Tuandae
maeneo maalum ya uchumi karibu na bandari ambayo ni makubwa yatakayosheheni
miundombinu inayohitajiwa na viwanda ili gharama za uzalishaji ziwe ndogo na
tuweze kuwa washindani katika soko la ndani, soko la kanda na soko la dunia.
Sekta ya gesi na mafuta iendelezwe
haraka kabla ya tishio la kuporomoka kwa bei. Yajengwe mazingira ya kuanzisha
viwanda vinavyotumia gesi kama malighafi. Mji wa Mtwara wenye bandari asilia
uendelezwe kuwa makao Makuu ya sekta na viwanda vya gesi
Jiji la Dar es Salaam limekua bila kufuata taratibu
za mpango mji. Ni vyema tuwe na mipango mizuri ya kukuza miji yetu ili iwe na
huduma na gharama nafuu za uzalishaji wa bidhaa na huduma.
Global Trends pia
imechambua nchi ambazo zinaweza kuwa na misukosuko mikubwa ya kisiasa na kijamii
inayoweza kusababisha kuporomoka kabisa kwa utawala wa dola (state failure)
kati ya sasa na mwaka 2030. Nchi nyingi za jirani ikiwemo Burundi, Rwanda,
Uganda, Malawi na Congo zinaweza kuathirika na kuporomoka kwa utawala wa dola.
Tanzania inapaswa kuzingatia uwezekano huo katika kuandaa vyombo vyake vya
ulinzi.
Navishauri vyombo vyetu
vya ulinzi na Tume ya Mipango vipitie taarifa hii na vijipange kufanya
uchambuzi wa nchi za kanda yetu ili tuweze kubuni na kutekeleza sera muafaka za
kukuza uchumi unaoleta neema kwa Watanzania wote huku tukilinda mazingira na
kujihami kiusalama.
